Cumhuriyetimizin 97. yıldönümü kutlama etkinlikleri çerçevesinde Pamukkale Üniversitesinde Cumhuriyetin anlamı ve Cumhuriyetin tarihsel gelişimi hakkında bir değerlendirmenin yapıldığı video konferans düzenlendi. Koronavirüs (Kovid-19) salgını ile mücadele kapsamında, davetlilere kapalı olarak düzenlenen e-konferans Pamukkale Üniversitesi’nin sosyal medya hesaplarından ilgililerin erişimine sunuldu. Cumhuriyet kavramı, Cumhuriyetin tarihsel gelişimi, Osmanlı Devleti döneminde Cumhuriyet düşüncesi, Atatürk’te Cumhuriyet düşüncesinin gelişimi ve Cumhuriyet’in ilanı başlıkları ile Millî Mücadeleden günümüze kadar Cumhuriyet düşüncesinin gelişim evreleri, konferansın konuşmacısı olan PAÜ Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Ercan Haytoğlu tarafından farklı yönleriyle ele alındı.
Cumhuriyet kelimesinin etimolojisine dair ayrıntılı bilgiler paylaşan ve Arapça kökenli bir kelime olmasına rağmen Türkçe’ye yerleştiğini ifade eden Prof. Dr. Haytoğlu: İster Arapça, ister Latince, isterse de Yunanca olsun, kelimenin tüm anlamlarının; kamuya ait olan ve kamu menfaatlerini gözeten bir rejim anlayışını tanımlamakta olduğuna vurgu yaptı.
Cumhuriyet kavramının Antik Yunan dönemine kadar uzanan bir geçmişe sahip olduğunu ifade eden Prof. Dr. Haytoğlu uygulama açısından ise bu dönemin zayıf olduğuna dikkat çekti. Demokrasi ile Cumhuriyet kavramlarını ayrı ayrı ele alarak açıklayan Ercan Haytoğlu, Demokrasi kavramının daha ziyade ‘ahalinin’, ‘halkın’ rejimi olarak tanımlandığını, Cumhuriyet kavramının ise daha aristokratik bir yapıda tanımlandığını belirtti. Cumhuriyet kavramının yükselişinin özellikle I. ve II. Dünya Savaşları sonrası ortaya çıkan devletlerin, yönetim şekli olarak Cumhuriyet’i benimsemeleri ile yayıldığının altını çizdi ve vurguladı “Esas olan demokratik Cumhuriyettir”.
Cumhuriyet fikrinin Osmanlı’da Tanzimat ile karşılık bulduğunu, 1789 Fransız İhtilali’nin görüş ve düşüncelerinin bizi pek çok yönüyle de etkilediğine vurgu yapan Prof. Dr. Haytoğlu ayrıca gerçekleşen 1830 ihtilallerinden sonra; Halk, Meclis, Mebus gibi kavramların Osmanlı’da bilinir olduğunu söyledi. Ayrıca Prof. Dr. Ercan Haytoğlu dönemin aydınlarından Şinasi, Namık Kemal, Ali Suavi gibi isimlerin Cumhuriyet fikrinden sadece bir fikir olarak söz ettiğini ve Cumhuriyet’in bir yönetim kavramı olarak değerlendirilmesinin ise Meşrutiyet’e geçilmesi ile başladığını ifade etti.
Mustafa Kemal’in Cumhuriyet fikrini nereden, nasıl aldığına dair doğrudan bir açıklamasının bulunmadığını ifade ederek konuşmasına başlayan Prof. Dr. Haytoğlu, Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun ifadesine de değinerek Fransızca eserler okuyan Mustafa Kemal’in dünyaya önemli değerler kazandıran Fransız İhtilalinden etkilenmiş olabileceğine değindi. Mustafa Kemal’in Cumhuriyet fikri ile ilgili doğrudan ifadesinin 1905’lere denk geldiğini ise Mustafa Kemal’in arkadaşı olan Ali Fuat Cebesoy’un ‘Arkadaşım Atatürk’ kitabını kaynak göstererek söyleyen Prof. Dr. Ercan Haytoğlu sözlerini şöyle sürdürdü: “Ali Fuat Cebesoy kitabında, Mustafa Kemal’in Harp Okulu’nun birinci sınıfında Cumhuriyet’ten söz ettiğini söylüyor ama biz Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’nin Şam’da kurulması sürecinde, Cumhuriyet fikrinin Mustafa Kemal’de şekillendiğini ve artık sürecin yeni bir Türk Devleti kurulması fikrini oluşturduğunu görüyoruz”.
Mustafa Kemal’in, Cumhuriyet fikri ile ilgili 1908 Selanik’te yapılan İttihat ve Terakki Kongresindeki ifadelerini hatırlatan Prof. Dr. Ercan Haytoğlu: Mustafa Kemal’in: “Bu bir meşrutiyet hareketidir, inkılaba dönüştürülmelidir” şeklindeki ifadeleri bütünsel anlamda değerlendirildiğinde Mustafa Kemal’deki Cumhuriyet fikrini görmenin mümkün olduğunu belirtti. “Hâkimiyet, kayıtsız ve şartsız Milletindir” ifadelerinde ise milli egemenliğin Cumhuriyetten başka bir şey olmadığına dikkat çeken Prof. Dr. Haytoğlu Atatürk’ün cumhuriyeti olumlayan ve Türk Devleti’nin yönetimi için en uygun kavram olduğuna vurgu yapan Mustafa Kemal Atatürk’ün ifadelerini hatırlatarak konuşmasını noktaladı.
