Bundan 370 yıl önce Doğu İzmir’de büyük bir deprem meydana gelmişti. Batı Anadolu’yu tümü ile etkileyen depremde Aydın, Nazili ve Denizli’de büyük hasar meydana getirmişti.Peki Denizli’yi de yıkan bu büyük deprem hakkında neleri biliyoruz?
370 yıl önce, 23 Şubat 1653’te Batı Anadolu’da 7.5 büyüklüğünde olduğu tahmin edilen bir deprem olmuş; başta depremin merkez üssü Alaşehir olmak üzere bütün Batı Anadolu’yu etkilemişti. Neredeyse taş taş üstünde bırakmayan “Doğu İzmir Depremi”nde Aydın, Denizli, Nazilli, Tire ve Uşak’ta hemen hemen bütün binalar yıkılmış, binlerce insan ölmüştü. Ayrıca su yolları kesilmiş, toprakta geniş ve uzun çatlaklar ve yarıklar oluşmuştu.
Batı Anadolu’da gerçekleşen bu büyük deprem sadece merkezüssü İzmir’i değil, Ege’nin güneyine doğru Aydın, Nazilli, Uşak ve Denizli’ye de ciddi zararlar vermişti. Meydana gelen deprem nasıl Kahramanmaraş’ta 10 ili etkileyecek seviyeye geldiyse aynı şekilde İzmir dışında ve yakınında yer alan kentleri de yıkacak güçteydi.
20 Mayıs 1653 depreminde İzmir’de bulunan Chevalier d’Arvieux sarsıntının çeyrek saat devam ettiğini (aralıklarla olmalı), evlerin birbirine çarptığını, duvarların korkunç şekilde yarılıp kırıldığını, çatıların çöktüğünü, günde beş-altı tane olmak üzere artçı sarsıntıların bir ay devam ettiğini yazmıştı.
17.yüzyılda bu bölgede 1626, 1639, 1653, 1654, 1663’te depremler olmuşsa da en şiddetli olanı 1688’deki depremdi. 30 Haziran 1688’deki bu deprem Sancak Kale’nin tamamen harap olması ve toplarının denize gömülmesine sebep olmuştu. Depremin şehirdeki tahribatı daha çok Türk mahallelerinde olmuş, Fransız raporlarına göre 16-19.000 kişi ölmüştü. Yabancılar, cumartesi günü oluşu dolayısıyla şehir dışında bulunduklarından depremden fazla etkilenmemişlerdi. Depremden sonra başlayan yangın ikinci bir felâket olmuş, Frenk sokağı ile Ermeni mahallesi büyük zarar görmüştü. Evlerin ahşap oluşu dolayısıyla şehrin hemen yarısının yok olduğu yangından taştan inşa edilen camiler, kiliseler ve hanlar bile etkilenmişti. Yangınla birlikte bütün resmî kayıtlar yok olmuş, şehirde salgın hastalık tehlikesi baş göstermiş, yabancılar şehri terk ederek limandaki gemilere sığınmış, bir kısmı da Sakız adası, Halep ve Sayda gibi şehirlere göç etmişti.
Depremin ardından şehrin inşası hususunda güçlüklerle karşılaşılmıştı. Bunun için de şehirdeki yabancı tüccarlar ekonominin ihyası için malî destek sağlamışlardı. Şehir, Sancak Kale ve hanlarıyla birkaç yıl içinde yeniden inşa edilmişti.
Denizli ile ilgili İzmir merkezli yaşanan bu depremde ne kadar hasar ve can kaybı olduğu ile ilgili kayıtlarda net bir bilgi bulunmuyor. Depremin Denizli’ye verdiği zararı da İzmir’de dönemin Fransız ahalisinin tuttuğu kayıtlardan biliyoruz. Ancak depremin bütün Ege bölgesini etkilediği ise neredeyse kesin. Özellikle Ege’nin güney vilayetlerinin daha çok etkilendiği düşünülüyor.
Hazırlayan: Serkan ÖZKURT
Kaynak: Wikipedia, Cumhuriyet Ege’si, Tarih Dergisi bülten.
