Denizli’nin Çal ilçesinde Dayılar Mahallesi’ne yaklaşık 1 kilometre doğusunda ve deniz seviyesinden 812 metre yüksekliğe sahip bir tepe üstü yerleşimidir. Ekşi Höyük bölgesinde bulunan Günümüzden 8700 yıl öncesine tarihlenen tabakalara sahip olan yerleşim, Batı Anadolu’nun en eski yerleşimlerinden biri olma özelliği taşımanın yanı sıra bölgenin tek Neolitik Dönem kazısı olma özelliğine sahip bölgede kazı çalışmaları devam ediyor. 2020 yılının başlarında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan kararı ile bilim heyeti tarafından ortak çalışmalar yürütülüyor. Kazı çalışmalarını incelemek ve bilgi almak üzere Çal ilçe Kaymakamı Selin Sarı ve beraberindeki heyet katıldı.
Kaymakam Sarı, “Cumhurbaşkanı kararı ile Ekşi Höyük’te bilim heyetlerimizin yaptığı kazı çalışmaları devam ediyor. Köklü ilçemiz Çal’da ilk çiftçi toplulukları olarak tanımlayabileceğimiz Batı Anadolu’nun en eski yerleşim yeri olmasının yanı sıra bölgenin tek Neolitik Dönem kazısı olma özelliğine sahip Ekşi Höyük tarihi özelliği ile büyük bir öneme sahip yerlerden birisi olması gerçekten Çal ilçesi için büyük bir önem arz etmektedir” dedi.
Denizli İl Kültür Turizm Müdürlüğü tarafından yayınlanan bilgilere göre, Ekşi Höyük’te jeo-arkeoloji araştırmaları kapsamında gerçekleştirilen sondaj delgi çalışmalarında yaklaşık 2 metrelik bir kültür dolgusunun varlığı anlaşıldığı belirtildi. 2015 ile 2019 yılı kazı çalışmaları sonucunda 7 yapı katı tespit edildi ve yerleşimin henüz kurulum tabakasına ait verilere ulaşılamadığı öğrenildi. Bölgede yoğun tarımsal faaliyetlerin tahribatı nedeniyle, söz konusu süreçte tanımlı bir arkeolojik belirlenemediği belirtildi. Sürecin ardından yerleşim, milattan sonra 10-11’inci yüzyılda mezarlık alanı olarak kullanılana dek terk edildiği belirtildi. Yerleşimin milattan önce 6200 ile 6400 yıllarına tarihlenen apsisli yapılar, milattan önce 6700 yıllarına tarihlenen üzeri motifli kırmızı kireç tabanlı yapı gibi daha önce örneği görülmemiş birçok mimari yapının ortaya çıkarıldığı kazılarda özgün buluntuya da rastlanıldığı öğrenildi.
Bunlar arasında sapan taneleri, ağırşaklar ve tüm kaplar, nitelikli çanak çömlek parçaları, kemik aletler, sürtme taş endüstrisine ait çok sayıda örnek, litik buluntular yer aldığı ve incelemelerde hayvan kemikleri içindeki büyük yoğunluğu koyun ve keçiler gibi orta boy memelilerin oluşturduğu belirtildi.
İl Kültür Turizm Müdürlüğü’nden alınan bilgiye göre, aynı zamanda yerleşimdeki kazılar, Yukarı Menderes Havzasında avcı toplayıcılıktan yerleşik yaşama geçiş sürecinin aydınlatılmasına ve bölgedeki ilk çiftçi toplulukların yaşam biçimine ilişkin bilgi edinilmesine büyük katkı sağlamaya başlamıştır. Aynı zamanda başta Denizli olmak üzere Afyon, Uşak, Aydın gibi illerin hiçbirinde Neolitik Dönem kazısının olmaması, Yakındoğu prehistoryasında Neolitik kültürlerin Yunanistan ve Balkanlar’a aktarımında iç Batı Anadolu’nun rolünü belirsiz kılmaktadır. Bu bağlamda, Ekşi Höyük Kazıları Güneybatı Anadolu Neolitik kültürün Batıya doğru aktarımında ne gibi benzerlikler ve değişimler yaşanmış olabileceğini açıklamaya başlamıştır.
