Denizli’nin tarihinde büyük öneme sahip Çal Gazi İlkokulu 24 Mart Pazar günü çıkan yangında büyük hasar görmüştü. Mimarlar Odası Denizli Şubesi tarihi okul hakkında çağrıda bulundu. Yapılan açıklamada,”
Çal Gazi İlköğretim Okulu’nun rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerinin yeniden hazırlanarak Koruma Kurulu’na sunulması ve kurulun onayını takiben restorasyon çalışmalarının başlanması gerekliliğini ilgili kurumlara hatırlatır ve konu ile ilgili üzerimize düşen görevi yapmaya hazır olduğumuzu bildiririz. ”ifadeleri kullandı.
Çal ilçesinde 24 Mart Pazar günü tarihi Gazi İlk Mektebi yandı. Sıkı bir çalışma yapan Çal polisi, tarihi eser niteliğindeki okulu iki kişinin yaktığını belirledi. Sabotaj üzerine yoğunlaşan Çal İlçe Emniyet Müdürlüğü ekipleri M.P. ve A.T. isimli iki şahsı gözaltına aldı. İşlemlerinin ardından adliyeye sevk edilen 2 şahıs çıkarıldıkları mahkeme tarafından adli kontrol şartı ile serbest bırakılmıştı.
İlimizde Cumhuriyet’in erken dönem mimari özelliklerini temsil eden önemli eğitim yapılarından olan Çal Gazi İlköğretim Okulu 24 Mart 2019 tarihinde çıkan yangında büyük hasar görmüştür. Ülkemizin her yerinde bulunan kültür mirasımız olan bu yapıların sayıları yangın tehdidine yenik düşerek ne yazık ki her geçen gün azalmaktadır. Bir dönemi anlatan ve mimari kültürümüzde önemli yeri olan bu tür binaların sahip oldukları özellikleri ile korunması esastır. Tarihi değeri olan bu gibi yapıların yangın gibi felaketler ile zarara uğraması, insanlar üzerinde moral ve psikolojik açıdan tamamen yok olmasından daha fazla etkili olabilmektedir.
Kültürel mirasın korunmasına yönelik olarak düzenlenmiş olan yangın güvenliği ile ilgili özel yönetmelik sadece İtalya, İsviçre ve Portekiz olmak üzere 3 ülkede vardır. Ülkemizde kültürel mirasımıza ait yapılar için düzenlenmiş özel bir yangın yönetmeliği olmamasına rağmen, 2007 yılında yürürlüğe giren “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliği”ne 2015 yılında ‘Tarihi Yapılar’ adı altında bir bölüm eklenerek kısmen de olsa bazı mevzuat eksikliklerinin giderilmesi sağlanmıştır. Tarihi binalarda yapılacak olan çalışmalarda, binanın korunması gereken tarihi özellikleri, önemi ve yangından korunması için alınacak önlemlerin çok iyi değerlendirilmesi gereklidir. Bu yönetmeliğe göre, korunması gerekli kültür varlığı olarak tescil edilmiş binalarda, yangın güvenliği ile ilgili yapılacak tesisatlar için “Kültür Varlıkları Koruma Kurulu”nun görüşünün alınması ve yapının özelliklerini etkilemeyecek biçimde algılama, uyarı ve /veya söndürme sistemi yapılması zorunluluğu mevcuttur.
1920’li yıllarda inşa edilen ve yığma taşıyıcı sisteme sahip olan Çal Gazi İlköğretim Okulu uzun süredir kullanılmamakta olup, eski eser olarak tescilli olan bu yapının yeniden kullanıma açılması için ısıtma sistemi eklenmesi işinin ihalesinin yapıldığı ve yüklenici firmaya yer teslimi yapıldıktan sonra yangın olayının meydana geldiği tespit edilmiştir.
Çal Gazi İlköğretim Okulu’nda Mimarlar Odası Denizli Şubesi, İnşaat Mühendisleri Odası Denizli Şubesi ve Denizli Büyükşehir Belediyesi KUDEB tarafından yapılan incelemelerde, taşıyıcı sistemi oluşturan ana gövde duvarların büyük bir çoğunluğunun yangından ciddi bir hasar almadan kurtulduğu tespit edilmiştir. Yığma yapılarda duvarlar taşıyıcı olduğu için duvarlardaki her türlü hasar doğrudan taşıyıcı sistemini ve yapının tümünü etkilemektedir. Binada yapılan incelemelerde yangından etkilenen bazı duvarlarda sıva tabakasını kaldırarak taşıyıcı duvarlarda çatlak oluşup oluşmadığı, malzemenin ve bağlayıcı harçların zarar görüp görmediği kontrol edilmiştir. İnceleme sırasında binanın ön giriş kapısının sağında ve solunda yer alan kısımların yangından aynı oranda etkilenmediği, ana girişin sol tarafında kalan bölümlerin göreceli olarak yangından daha fazla etkilendiği tespit edilmiştir.
Horasan harcı kullanılarak inşa edilen taşıyıcı taş duvarlardan ve yığma dolu tuğla ile örülen bölme duvarlardan oluşan binada, bazı tadilat işlemlerinin yapıldığı ve bu tadilatlar sırasında çimento bazlı bağlayıcı harçların da kullanıldığı belirlenmiştir. Bu incelemeler sırasında ne çimento bazlı harçlarda, ne de taş duvarlarda yangın sebebiyle oluşan çatlaklara ve ayrışmalara rastlanmıştır. Yapı taşlarında da şekilsel bozulma olmadığı tespit edilmiş, sadece birkaç duvarda binanın uzun süredir kullanılmamasından ve bakımsız kalmasından kaynaklanan bazı çatlakların oluştuğu, oluşan çatlakların biçimi, yeri ve boyutu yapıyı etkileyecek nitelikte olup doğrudan yangın ile ilişkili olmadığı tespit edilmiştir.
Yangın sırasında yapıda oluşan hasarların derecesi birçok faktöre bağlıdır. En önemli iki faktör ise yangın sonrasında ulaşılan sıcaklık derecesi ile malzemenin bu sıcaklığa maruz kalma süresidir. Çal Gazi İlköğretim Okulu yangınında, yangın başladıktan hemen sonra hızla yayılması ve ahşap döşeme ile çatının çok kısa bir zaman içinde yanarak yok olması, yapı içerisinde oluşan ısının hapsolmadığını ve bu yüzden de çok yüksek sıcaklık değerlerinin oluşmadığını gösteriyor.
Bütün bu değerlendirmeler, Çal Gazi İlköğretim Okulu’nda bulunan taşıyıcı duvarların bakım ve onarımları yapıldıktan sonra kullanılabileceğinin bir göstergesidir. Çal Gazi İlköğretim Okulu işlev değişikliği yapılmadan, mimari değeri, bellek değeri ve çevreye olan katkıları dikkate alınarak hızla onarılmalı ve İlköğretim Okulu olarak kullanılmaya devam edilmelidir. Bu bina incelendiğinde, binanın işlev değişikliğini gerektirecek olan çevresel faktörler ve sosyokültürel değişimler ile özgün işlevini kaybetmiş olması söz konusu değildir. Çal Gazi İlköğretim Okulu’nun tekrar eğitime kazandırılması, toplumun geçmişiyle etkileşim kurmasını sağlayacak ve tarihi değerinin yeniden hayat bulmasına olanak tanıyacaktır.
Bu çok değerli kültür mirasımızın yangından zarar görmesinde kusurlu olanların bir an önce yargı önünde hesap vereceklerine inandığımızı belirtir, ayrıca Çal Gazi İlköğretim Okulu’nun rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerinin yeniden hazırlanarak Koruma Kurulu’na sunulması ve kurulun onayını takiben restorasyon çalışmalarının başlanması gerekliliğini ilgili kurumlara hatırlatır ve konu ile ilgili üzerimize düşen görevi yapmaya hazır olduğumuzu bildiririz.
