Denizli bulunduğu bölge itibari ile tarihinde bir çok kez deprem görmüş bir coğrafya üzerinde bulunuyor. Bu depremleri sizler için derlemeye devam ediyoruz. 1703 ve 1717 yıllarında Denizli ve çevresinde ciddi bir depremin olduğuna dair bilgiler Osmanlı kaynaklarında yer alıyor. Öyle ki yaşanan depremde Denizli’de o dönem yaşayan insanların yarısının bu depremde yaşamını yitirdiği bilgisine de kaynaklarda yer verilmiş.
Denizli Kent Arşivi’nde bulunan belgelerde bahsedilen tüm afetler kent tarihi açısından oldukça önem taşıyor. Denizli’de 19 Kasım 1717 tarihinde yaşanan en büyük depremde kentteki tüm binaların yerle bir olduğu, tarihi Kaleiçi Çarşısı’nın tamamen yıkıldığı ve 6 bin insanın yaşamını yitirdiği anlatılıyor.
Osmanlı’da yer alan kaynaklara göre, 14 Zilhicce 1129 (18 Kasım 1717) Perşembe günü öğle namazı vaktinde meydana gelen deprem neticesinde Denizli şehri, kalesi, cami ve mescitleri, okulları, han, hamam ve dükkânlanyla birlikte tamamen yıkıldı. Deprem esnasında han ve mescitlerde namaz kılanlardan ve hamamlarda bulunanlardan kurtulan kimse olmadı. Şehirdeki yıkılan evlerin altında kalanların onda birinin sağ çıkarılabildiği depremde tahmin edilen can kaybı sayısı ise 6000 idi. Dışarıda, bağ ve bahçelerde bulunanların kurtulabildiği depremin ardından çıkan yangın sonucu hayatta kalanların gerideki mal ve erzakları da yok oldu. Zor durumdaki halk perişan bir halde komşu sancak, şehir ve kasabalara dağıldılar.
Ayrıca, Denizli’ye bağlı köylerden Eskihisar, Korudere, Bağbası, Kebı“r, Zekeriyyâ, Gancelu, Kara-kuvve, Kayahan ve Hacı Eyyüblii köyleri tamamen yıkıldı ve buralarda da ciddî can kayıpları meydana geldi.
Depremin tarihini, yol açtığı hasarları, can kaybını, etki alanını ve halkın içinde bulunduğu durumu olabildiğince ayrıntılı bir şekilde özetleyen bu belgenin sonunda kaza halkı, şehrin ve hasar gören köylerin vergilerinde indirim yapılmasını talep etmiştir. Nitekim Denizli kadısının zor durumdaki Denizli halkının bu isteğini İstanbul’a iletmesi neticesinde, 4 Rebiyülâhır 1130 (7 Mart 1718) tarihli fermanla Denizli kazasın avarıza esas hane sayısı h.1130 yılı için yarı yarıya azaltılarak 95 haneye indirilmiştir.
Çalışmalar neticesinde, 1717 Denizli depreminde kırılmış olması muhtemel iki fay hattından söz etmek mümkün olduğu ifade ediliyor. Buna göre birincisi, yıkılan köylerden Eskihisar, Goncalı ve Karakova’nın üzerinde bulunduğu Karakova Fay Hattı, ikincisi ise Bağbaşı, Kayahan ve Zekeriya köylerinin üzerinde bulunduğu Rabadağ Fay Hattı. Eğer bu depremde her iki fay hattı birden kırılmış ise, bölge üzerinde çalışan araştırıcıların da işaret ettikleri üzere, bölgedeki ana fay olan Pamukkale Fayı’nın üzerindeki son depremin 1703 depremi olduğu tahminin bulunuluyor.
Bugün bile Denizli’de bulunan Hierapolis, Laodikeia, Colossae ve Tripolis antik kentlerinde doğal afetlerin en çarpıcı şekli ile gözler önüne serildiğine dikkat çekilen araştırmada Denizli havzasında 1717, 1899, 1900, 1924 ve 1926 yıllarında meydana gelen afetlere dikkat çekiliyor.
Osmanlı kaynaklarında yer alan resmi belgelere göre, Denizli’de bugüne kadar tespit edilen en büyük depremin 19 Kasım 1717 yılında meydana geldiği ifade ediliyor. MS. 60 yılında büyük bir felakete uğradığına dair belgeler bulunan bölge ile ilgili kayıtlarda en net bilinen afetlerin de 1703 ve 1717 yıllarında meydana gelen depremler olduğu biliniyor.
Kentteki afetlerin ardından yapılan resmi yazışmalara yansıyan detaylar depremler hakkında önemli bilgiler içerirken, bugün Denizli Kent Arşivi’nde bulunan belgelerden bazıları şöyle:
Denizli’nin ileri gelenleri tarafından 4 Aralık 1717’de Padişah III. Ahmed’e gönderilen dilekçede, 19 Kasım 1717’de meydana gelen şiddetli depremin ardından kentte 6 bin kişinin öldüğü ve tüm binaların yıkıldığı belirtilerek vergi indirimi yapılması istenmiştir. Ancak bu verilerin o dönem tamirat için daha fazla bütçe almak için yazılmış olabileceği şüphesi de bulunmaktadır. Yine de Osmanlı kaynaklarına göre yaşanan felaket sonrası nüfusta bir azalma olduğu görülebilmektedir.
Birinci derecede deprem kuşağında olan Denizli şehri ve çevresi, tarihin her döneminde yıkıcı depremlere maruz kaldı. Bu depremler içerisinde yer alan 1703 ve 1717 depremleri, meydana getirdikleri hasar ve can kayıplarıyla büyük yıkıma neden olmuşlardı. Denizli tarihinde elde bulunan kaynaklar ile bölgede yaşanan en ciddi deprem bulgusu da bu döneme aittir.
Bölgenin depremselliğiyle ilgili araştırmalarda tarihsel verilerin güvenirliği son derece önem arz ediyor. Dolayısıyla, Denizli’de yaşanan bu depremlerle ilgili olarak Osmanlı kaynaklarının vermiş olduğu bilgilerin büyük önem taşıdığı görülüyor.
Hazırlayan: Serkan ÖZKURT
Kaynak: Denizli.bel.tr, Murat Uluşkan- Osmanlı Kaynaklarına göre 1703-1717 Denizli depremleri,
