Denizli ismi nereden geliyor? Denizli neden Denizli ismiyle anılıyor? Denizli’nin eski adı ne? Denizli’nin anlamı “domuzlu”dan mı geliyor?
Denizli’nin adı neden Denizli? Sorusu en çok merak edilenlerden biri. Denizli isminin hikayesi, tarihçesi ne? Denizli neden Denizli? Denizli’de neden Deniz yok? Gibi sorularınızın tüm yanıtına Deda Haber’den ulaşabilirsiniz.
Denizli’nin adı neden Denizli? Denizli adı nereden gelir? Bu konu hakkında literatüre ve kaynaklara bakıldığında bu bilgilerin yanı sıra halk arasında dolaşan şehir efsaneleri çıkıyor karşımıza. Kimilerine göre “Denizli’nin adı ‘domuzlu’dan geliyor” Kimilerine göre de Denizli’de yaşamış bir beyliğin isminden. Acaba gerçekten Denizli ismi “domuzlu”dan mı geliyor yoksa Tonguzlu’dan mı geliyor ya da bunun altında başka bir anlam mı var? Gelin birlikte irdeleyelim..
Denizli’nin bilinen en eski adı “Ladik” ya da “Lazik” idi. Bu kelime de yıllar önce burada yaşamış medeniyetin merkezi Laodikeia kelimesinden gelmektedir ve Türkçe bir karşılığı bulunmamaktadır.
Söylenenlere göre Laodikeia ismi, Suriye kralı II. Antiokhos tarafından konulmuştur. Laodike’nin kenti anlamına gelen “Laodikeia” ismi aynı zamanda II.Antiokhos’un karısının ismi olduğu bilinmektedir. Yukarı Menderes Vadisinde (bugünkü Denizli şehrinin 6 km kuzeyinde) bulunan Laodikeia şehrinin Türklere geçişi sırasında “Ladik” ismi de miras kalmıştır. Aynı mıntıkada bulunan Khonae-Honas, Khoma-Homa, Tabae-Tavas da bulunduğu gibi Laodikeia’da bu kaideye uygun olarak Ladik ismini almış ve Selçuklu kayıtlarına öyle geçmiştir.
Selçukluların Denizli bölgesi hakimiyeti ile birlikte şehrin bugünkü yerine taşınması neticesinde “Ladik” adının yanında “Toğuzlu” adı da kullanılmaya başlamıştır. “Toğuzlu” adının “Ladik” adıyla birlikte kullanılmasıyla bu kelimelere “Tonuzlu” ve “Tonguzlu” adları da eklenmiştir.
*Ünlü Seyyah İbn-i Batuta 1333 yılında ziyaret ettiği Ladik şehri ile ilgili metinlerinde buraya aynı zamanda “Donguzlu” dendiğini yazmıştır.
*Aşağı yukarı aynı yılları kaydeden Mesalik Ül-Ebsar’da Denizli’nin adı ile ilgili “Tonguzlu” ifadesini kullanmıştır.
*1350 yıllarına ait bir İlhanlı vergi kaydında ise “Tonğuzlu” diye yazar. Yine 1372 tarihli bir takvimde de “Tonguzlu” yazılışı görülmektedir.
*Timur’un resmi tarihçileri de “Donguzluğ” ve “Tenguzluğ” diye kayıtlar tutmuşlardır.
Bu tarihlerden sonra bu ifadelerin yerine Denizli adı için “Tonuzlu” ifadesinin kullanıldığını kesin olarak görmekteyiz. Nitekim erken dönem Osmanlı tarihçilerinden Nesri ve Aşıkpaşazade eserlerinde “Tonuzlu” imlasını kullanmışlardır.
“Tonuzlu” veya “Tunuzlu” isminin “Denizli” şekline dönüşmesi 16. Yüzyılın ikinci yarısına rastlar. 1510 tarihli bir Osmanlı kaydında Denizli adı için “Dinuzlu” kullanımına rastlamaktayız. Bu dönemde kente uğrayan gezginler eserlerinde “Denyzely”, “Denizley”, “Denisli”, “Degnisli”, “Denizli” adlarını kullanmışlardır.
Ancak 16. ve 17. yüzyıllarda Laodikeia – Ladik – Lazik çizgisinin Osmanlı Dönemindeki devamı olan “Lazikkiye” ismi de kullanılmıştır. “Denizli” adı ancak 1675 yıllarından sonra “Lazikkiye” ile birlikte yaygın olarak kullanılmış en nihayetinde 1700 yıllarından sonra bu kullanım kesin şekliyle yerleşmiş ve bölgeyi günümüze kadar ifade eden isim hüviyetini kazanmıştır.
Şimdi gelelim Tunuzlu’dan Denizli’ye geçerken Domuzlu’dan esinlenilip esinlenilmediğine. Bir gazetede röportaj veren Laodikya Kazı Heyeti Başkanı Prof. Dr. Celal Şimşek, Çürüksu ovasının 3’te birini kapsayan bir gölün varlığını tespit ettiklerini açıkladı. Denizli adının bu gölden geldiğini öne süren Şimşek, etkileyici açıklamalarda bulundu.
Pamukkale Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü ve Laodikya Kazı Heyeti Başkanı Prof. Dr. Celal Şimşek, Denizli adının, yörede yaşayan domuzlardan geldiği yönündeki inanışların doğru olmadığını, Denizli adının yörede varlığını tespit ettikleri bir gölden geldiğini söyledi.
Denizli adı nereden gelir sorusunda “Tonguzlu” ve “Tengizli” sözcüklerinden gelip daha sonra Denizli’ye dönüştüğü yönündeki bilgileri, buldukları tarihi kanıtların yalanladığını söyleyen Prof. Şimşek, “Laodikya ovasının ortasında bir göl olduğunu belirledik. Bu göl ovanın 3’te 1’ini kapsıyor. Uydu fotoğraflarından da tespit edilen bu göl ve Menderes nehri sal taşımacılığı için kullanıldı. Bu göl Denizli adının nereden geldiğini gösteriyor. Türkler göle ‘deniz’ derler. Denizli adı da söylendiği gibi domuzlardan değil, bu gölden gelir. Domuzlu, Tonguzlu, Tengizli şeklinde kelimeler uydurma. Bölgede 11. yüzyıldan itibaren Türk vardır. Laodikya’nın adı önce Ladik daha sonra ise Denizli olmuş” diye konuştu.
Hatta öyle ki o dönemde Laodikyalılar ve Hierapolisliler arasında yaşanan sazan krizi oldukça yankı uyandırmış. Antik dönemde yiyeceklerin en başında balık ve şarap gelirmiş. Burada Hierapolis ve Laodikya arasında bir problem yaşanmış. Laodikyalılar söz konusu gölden sazan tutan Hierapolislilerden, ‘Bizim sınırlarımıza giriyorsunuz’ diye para istemişler. Prof. Dr. Şimşek’in anlatımına göre bu mesele büyüdükçe büyümüş ve İmparator Adrian’a kadar gidince Adrian’ın ‘Balıklar için Hierapolislilerden para alınmasın’ emri ile bu sorun aşılmış.
Bu bilgilerin ışığında şunu söyleyebiliriz ki Denizli adı sanıldığının aksine “Domuzlu”dan gelmemektedir. Başka kaynaklardan da edinilen bilgilere göre yer altı ve yer üstü sularının bolluğu sebebiyle bu bölge deniz gibi bir alanı çağrıştırdığından, adı Denizli olmuştur.
